Tai nạn lao động bị… ém kín

Xây dựng là lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro tai nạn lao động.

Nhiều doanh nghiệp "trốn" khai báo

Thống kê từ Cục An toàn lao động, Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội cho thấy, tai nạn lao động xảy ra hàng năm gia tăng cả về số vụ cũng như mức độ nghiêm trọng. Nếu ở giai đoạn 1995 - 2005, trung bình mỗi năm xảy ra 2.600 vụ tai nạn lao động, làm 260 người chết, đến giai đoạn 2006 - 2016 đã lên tới 6.000 vụ/năm, làm 600 người chết, thiệt hại khoảng 200 tỷ đồng. Riêng năm 2016, cả nước xảy ra gần 8.000 vụ tai nạn lao động làm chết hơn 860 người.

Ðiều đáng chú ý, những con số trên chưa thống kê hết được số người gặp rủi ro trong quá trình lao động. Ông Mai Ðức Chính - Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam (LÐLÐVN) cho biết: "Nhiều doanh nghiệp thỏa thuận với gia đình của nạn nhân như đưa ra mức đền bù 100 - 200 triệu đồng nhằm tránh việc gia đình công khai với pháp luật. Nhiều doanh nghiệp tìm cách "ém" thông tin về TNLÐ. Con số thống kê TNLÐ của ngành lao động và ngành y tế có sự chênh lệch lớn, trong đó ngành y tế báo cáo có khoảng 1.500 vụ thông qua việc người nhà nạn nhân khai báo khi nhập viện, ngành lao động báo cáo gần 8.000 vụ".

Theo tìm hiểu, lĩnh vực xảy ra nhiều TNLÐ nhất là xây dựng, đặc biệt là ở các khu vực xây dựng nhà cao tầng, hầm mỏ. Qua trao đổi, được biết nguyên nhân một phần là do ý thức công nhân kém, giám sát chưa bảo đảm, kỹ thuật bảo hộ lao động "có vấn đề". Thế nhưng mức độ công khai tình trạng này lại rất hạn chế bởi các chủ đầu tư, nhà thầu đều tìm cách bưng bít thông tin.

Các ngành chức năng bất lực?

Có một nghịch lý là, tai nạn nhiều nhưng vấn đề thanh tra, xử lý vi phạm về an toàn lao động hiện lại không đủ sức răn đe. Theo báo cáo của 23 tỉnh, thành trong cả nước, năm 2016 các cấp có thẩm quyền đã ban hành 1.334 quyết định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lao động (trong đó có ATVSLÐ) với số tiền phạt gần 24 tỷ đồng. Thông qua công tác thanh tra, kiểm tra cho thấy, các hành vi vi phạm pháp luật chủ yếu là: Không tổ chức huấn luyện ATVSLÐ cho người lao động; không định kỳ kiểm định kỹ thuật an toàn đối với máy, thiết bị có yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn lao động; không bồi dưỡng bằng hiện vật cho người lao động làm việc trong điều kiện có yếu tố nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm; hàng năm không xây dựng kế hoạch theo quy định; không tiến hành đo lường các yếu tố có hại tại nơi làm việc...

Có một điều cần bàn là, trong khi mức độ vi phạm ngày càng trầm trọng, việc phát hiện sai phạm ngày càng khó khăn do các doanh nghiệp vi phạm áp dụng biện pháp tinh vi, thì hoạt động thanh tra, kiểm tra của cơ quan chức năng lại vướng phải một số khó khăn, bất cập như: Một số hành vi vi phạm có mức xử phạt thấp, không đủ tính răn đe và không tương xứng với mức độ vi phạm; Thẩm quyền xử phạt của Chánh thanh tra Sở LÐ,TB và XH thấp, thời hạn kể từ ngày lập biên bản vi phạm hành chính đến ngày ra quyết định xử phạt ngắn dẫn đến khó khăn cho đối tượng vi phạm khắc phục và thực hiện việc giải trình; trang thiết bị, máy móc phục vụ cho công tác thanh tra, kiểm tra còn thiếu, một số hành vi chủ yếu chỉ nhìn bằng mắt thường, do đó thiếu tính thuyết phục trong việc chỉ ra lỗi đối với doanh nghiệp; Nghị định số 95/2013/NÐ-CP của Chính phủ về xử phạt hành chính trong lĩnh vực ATVSLÐ, sau đó được điều chỉnh, bổ sung bằng Nghị định số 88/2015/NÐ-CP vẫn chưa làm rõ thế nào là "cá nhân", thế nào là "tổ chức" để có thể áp dụng các biện pháp xử lý vi phạm hành chính tương ứng; mặc dù đã có quy định về việc cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt nhưng chưa cụ thể và chưa phù hợp với thực tiễn nên tính khả thi không cao, hạn chế hiệu quả của hoạt động này.

Theo ông Nguyễn Anh Thơ, Phó Cục trưởng Cục An toàn lao động, Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội, công tác bảo đảm an toàn, vệ sinh lao động đang đối diện với nhiều khó khăn, thách thức. Nhiều tổ chức, doanh nghiệp lơ là, thiếu kiểm tra giám sát, quản lý lỏng lẻo vấn đề vệ sinh an toàn lao động. Đặc biệt, hơn 90% doanh nghiệp không thực hiện báo cáo tình hình tai nạn lao động...

Qua số liệu điều tra từ phía các cơ sở y tế và bệnh viện, số người chết do tai nạn lao động cao gấp 2 đến 3 lần con số thống kê. Hiện chỉ có các doanh nghiệp Nhà nước, doanh nghiệp FDI (doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài) báo cáo về tình hình tai nạn lao động, còn các doanh nghiệp vừa và nhỏ thì hầu như không báo cáo.

Một trong những nguyên nhân khiến số liệu thống kê chưa sát với thực tế là do doanh nghiệp thỏa thuận, bưng bít thông tin. Khi để xảy ra tai nạn, nhiều đơn vị sử dụng lao động (đặc biệt là trong khai thác khoáng sản tư nhân, xây dựng nhà ở dân dụng) đã thỏa thuận đền bù với gia đình người bị nạn hoặc điều chỉnh sai lệch hồ sơ, tính chất vụ việc nhằm che đậy những sai sót trong công tác đảm bảo an toàn lao động.

Ông Nguyễn Tiến Tùng, Chánh Thanh tra Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội phân tích:“Dù chúng ta đã ký công ước 81, thanh tra được quyền vào bất kỳ nơi nào, bất kỳ thời gian nào không cần báo trước và đáng ra, Bộ Luật lao động không được phép trái với điều này. Luật Lao động sửa đổi 2002, 2006, 2007 thì cho phép thanh tra lao động thanh tra bất kỳ nơi nào, lúc nào nhưng đến Bộ Luật lao động 2012 lại không cho phép. Cho nên chúng tôi đang cố gắng sửa điều này để phù hợp với công ước 81 của quốc tế. Hiện vẫn áp dụng Bộ Luật lao động 2012, do đó, vẫn phải theo kế hoạch, vẫn phải báo trước cho doanh nghiệp”.

Việc bưng bít, che giấu thông tin về các vụ tai nạn lao động, không tuân thủ quy định về an toàn vệ sinh lao động là hành vi vi phạm pháp luật. Vì thế, các cơ quan chức năng cần có chế tài xử phạt tương xứng với mức độ vi phạm, đồng thời tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm mới có tác dụng răn đe, giảm thiểu tình trạng vi phạm.